Hoe groen is Apple?

Apple geldt al jaren als voorvechter voor het milieu en duurzaamheid. Maar klopt dat echt of is het slechts een hoop reclame?

‘Dit is niet het moment voor kleine detailveranderingen’, zei Tim Cook tijdens de digitale klimaattop van de Verenigde Naties op de vijfde verjaardag van het Klimaatverdrag van Parijs. In 2015 hadden bijna tweehonderd landen gezamenlijk besloten om de stijging van de temperatuur in deze eeuw te beperken tot maximaal twee graden Celsius. 127 landen, die samen verantwoordelijk zijn voor twee derde van de wereldwijde CO2-uitstoot, hadden zelfs aangekondigd om tot het einde van deze eeuw helemaal geen CO2 meer uit te stoten. En uiteraard spelen bedrijven zoals Apple hierbij een belangrijke rol. Cook: ‘Bedrijven hebben een uitgelezen kans om bij te dragen aan een duurzame toekomst, waarbij onze gedeelde zorgen om onze planeet centraal staan.’ Maar zijn dit allemaal losse kreten? Of is Apple als bedrijf inderdaad bezig met een groenere en duurzamere toekomst? Wij namen Apple’s beleid onder de loep.

Op het eerste gezicht heeft Apple zijn milieu-huiswerk in ieder geval gedaan. Alle bedrijfstakken die onder directe controle van Apple staan, werken tegenwoordig al klimaatneutraal. Dat zijn de eigen winkels, kantoren, datacentra en andere onderdelen die direct bij het concern horen. Apple is actief in 45 landen. In 43 daarvan draait het op ‘groene’ stroom die voor 100 procent uit duurzame energiebronnen stamt. Voor de overige twee waar groene stroom geen optie is, investeert Apple ter compensatie in projecten voor het beschermen en herstellen van bossen en graslanden. Dit liet Apple-manager Sarah Chandler tijdens de conferentie Electronic Goes Green in Berlijn weten.

Apple wil echter niet alleen verantwoordelijk zijn voor zijn kantoren en datacentra: ‘We gaan nu nog een stap verder doordat we de emissies uit de gehele levenscyclus van onze producten tot nul reduceren’, beloofde Chandler op de conferentie. ‘Dat betekent dat we ook nog verantwoordelijk zijn voor de ecologische voetafdruk als onze producten reeds in handen zijn van onze klanten.’

Daarnaast wil Apple vooral de productiekant verbeteren. ‘Dit deel van de voetafdruk van een bedrijf is moeilijk omdat die met name door toeleveranciers wordt veroorzaakt en niet door inrichtingen die bij Apple horen’, legt Chandler uit. Daarom had Apple vijf jaar geleden al het ‘Supplier Clean Energy Program’ opgericht, waarmee alle bedrijven uit de toeleveringsketen worden verplicht om hun CO2-uitstoot te reduceren. ‘Ons doel is om het gehele stroomverbruik van de toeleveringsketen in 2030 naar 100 procent hernieuwbare energie om te zetten.’

Inmiddels hebben 72 toeleveranciers van Apple bevestigd dat ze uitsluitend groene energie willen gaan gebruiken. Zodra dit gebeurt, wordt er 14,3 miljoen ton aan CO2 vermeden. Dat is alsof er in een jaar drie miljoen auto’s minder in Nederland rondrijden.

De sceptici zeggen nu misschien dat deze getallen voor één bedrijf indrukwekkend zijn, maar dat dit weinig aan de klimaatcrisis gaat veranderen. Immers gaat het slechts om een fractie van de CO2-uitstoot wereldwijd. China alleen al produceerde in 2018 11,2 miljard ton koolstofdioxide, de VS zo’n 5,3 miljard. Maar belangrijk is dat er een hoop andere bedrijven zijn die Apple’s voorbeeld gaan volgen. Waarom? Daarvoor duiken we even in het verleden.

Toen Apple in 1999 net zijn faillissement kon voorkomen, speelde milieubescherming uiteraard nog nauwelijks een rol. Steve Jobs en zijn collega’s vochten voor het overleven van het bedrijf, niet voor de redding van de planeet. Na de enorm succesvolle presentatie van de iPhone in 2007 werd Apple echter ingehaald door de eigen zorgeloosheid rondom het milieu.

Scheikundigen van Greenpeace vonden in de iPhone de toen omstreden kunststof pvc. Ook waren er sporen van broom te vinden, dat bij verbranding gevaarlijk dioxine laat vrijkomen. Daarnaast werden weekmakers in de kabels en oordopjes gebruikt. Deze stoffen waren in de EU toen al verboden bij speelgoed voor kinderen. Het bestuur van Apple maakte dit in het begin bar weinig uit. Zelfs de eis van aandeelhouders om bepaalde chemicaliën niet meer te mogen gebruiken en een recyclingprogramma op te starten, werd eerst niet gehoord.

Steve Jobs vond het toen naar verluidt bijzonder erg dat Apple de zondebok voor een hele industrie werd, terwijl de concurrenten lang niet zo hard werden aangepakt. Maar na een tijdje werd ook voor Jobs duidelijk dat dit een pr-ramp van formaat kon worden. Dus kwam er een open brief waarin Jobs bevestigde dat er plannen zijn om ‘een groenere Apple’ te worden. Hiermee zou de toenmalige ceo de strategie van Apple voor de komende jaren enorm beïnvloeden.

Wat volgde, leest een beetje als de verlanglijst van Greenpeace. Sinds 2008 gebruikt Apple geen vlamvertragende stoffen met broom meer en was het het eerste computerbedrijf dat veiligere metaalhydroxide en fosfor-verbindingen gebuikte. Dat kregen Dell, Lenovo, HP, Samsung ook drie jaar later nog niet voor elkaar. Ook qua design van nieuwe apparaten had Apple nu altijd oog voor het milieu. Een mijlpaal was de MacBook Air uit 2008, met achtergrondverlichting zonder kwik en een display zonder arseen.

Deze koerswijziging viel ook bij Greenpeace in goede aarde. De iPhone-fabrikant was de komende jaren weliswaar nog steeds een middenmoter van de Greenpeace-ranglijsten, maar dat had meer te maken met een gebrek aan transparantie. Toen vond het bedrijf het nog onbelangrijk om over al zijn milieu-inspanningen rapporten te maken. Inmiddels maakt Apple deze wel.

In de nieuwste ‘Guide to Greener Electronics’ uit 2017 heeft Apple de toppositie van alle grote tech-bedrijven. Alleen het Nederlandse Fairphone is nog groener dan de iPhone-fabrikant. Bij telefoons van dat bedrijf kun je heel gemakkelijk de accu uitwisselen of een module als de camera vervangen door een betere. Voor de ranglijst werd er gekeken naar het gebruik van duurzame energie, het gebruik van chemicaliën en recycling van grondstoffen. Ook werd meegenomen hoe gemakkelijk een product te repareren is. Hiervoor werden de reparatiescores van iFixit gebruikt. Greenpeace heeft het rapport sindsdien niet meer geüpdatet, maar laat weten dat de versie uit 2017 nog een ‘goede indruk’ geeft van de huidige stand van zaken. Ondertussen zijn zo’n beetje alle grote tech-bedrijven groen bezig. Microsoft, Samsung, Huawei en Lenovo – allemaal hebben ze hun eigen milieudoelen. Ook omdat Apple een voorbeeldfunctie heeft ingenomen.

Dat Apple ook na de dood van Steve Jobs nog steeds serieus bezig is met die koerswijziging, bewijst de aanstelling van Lisa Jackson als vicepresident voor milieuvragen. Jackson zat daarvoor aan de top van de VS-regeringsorganisatie Environmental Protection Agency (EPA). In een interview zei ze dat ze toen niet alleen gefascineerd was door de grote taak op zich, maar ook door de algemene indruk die Apple maakte. Tijdens de sollicitatieprocedure zei niemand: ‘Wat moeten we doen om alle milieuregels te vervullen?’, maar: ‘Wat kunnen we doen om de wereld echt beter te maken?’.

Dat heeft ertoe geleid dat Jackson vooral het gebruik van duurzame energie bij Apple probeert te bevorderen, en niet ervoor heeft gekozen om op grote schaal de CO2-uitstoot met alternatieve projecten te compenseren (zogeheten ‘greenwashing’). Ook het inkopen van CO2-certificaten, die op papier voor een positieve CO2-balans zorgen, was geen optie. Apple zou volgens haar geld moeten investeren in projecten die direct voor schone energie voor de nationale stroomnetwerken zorgen. Ook had Apple ervoor gekozen om vooraf al grote hoeveelheden stroom van zonne- en windparken in te kopen, zodat ook andere partijen hier vertrouwen in krijgen.

Het resultaat van dit beleid zie je nu bijvoorbeeld in China. Daar ondersteunt Apple samen met tien van zijn toeleveranciers vlak bij de stad Yongzhou een windpark dat 48 megawatt aan schone energie produceert. Het park is onderdeel van het China Clean Energy Fund waarin Apple en zijn partners bijna 300 miljoen dollar in investeren. Hiervoor krijgt Jackson veel applaus. ‘Greenpeace is blij met Apple’s beleid om zijn CO2-uitstoot te reduceren en de klimaatverandering tegen te gaan’, liet Elizabeth Jardim van de milieuorganisatie weten. In 2014 was Apple het eerste grote bedrijf dat had beloofd om zijn hele toeleveringsketen met duurzame energie te verzorgen. ‘Vandaag de dag zien we dat Apple enorm grote stappen heeft gezet om zijn doel te bereiken.’

Greenpeace blij, iedereen blij? Niet helemaal. De duivel zit zoals altijd in de details. Dat bleek wel afgelopen jaar na de presentatie van de iPhone 12. Apple liet weten dat het bij zijn nieuwe telefoon noch EarPods, noch een oplaadblokje meer meelevert. Ook bij de iPhone SE (tweede generatie), XR en 11 werden deze geschrapt. Dat scheelt een berg aan accessoires die ongebruikt in de la belanden. Op die manier kunnen er bovendien kleinere en duurzamere iPhone-verpakkingen gemaakt worden, wat de CO2-uitstoot voor het transport doet dalen. ‘Zo kunnen we onze CO2-uitstoot met twee miljoen ton per jaar reduceren. Dat zijn zo’n 450.000 auto’s minder op straat’, aldus Apple.

Bij zijn klanten viel dit idee echter niet in goede aarde. Sinds de eerste iPod kreeg je bij elk mobiel apparaat van Apple oordopjes. Zelfs toen in 2016 de koptelefoonaansluiting van de iPhone verdween, bleven de dopjes in de doos – met Lightning-aansluiting. En ook het oplaadblokje kreeg je er altijd bij.

Nu is het weglaten van de EarPods nog wel te verdedigen – veel mensen hebben toch al oordopjes liggen – maar het voelt wel een klein beetje als push voor de verkoop van de draadloze AirPods. En deze zijn juist helemaal niet duurzaam, omdat je de accu ervan niet kunt vervangen.

Nog erger was echter het ontbrekende oplaadblokje. Weliswaar hebben veel mensen genoeg oplaadblokjes thuis, maar dat zijn meestal ouderwetse usb-a-blokjes. De geavanceerdere oplaadopties vereisen echter usb-c. En in de doos van de iPhone vind je ook alleen een Lightning-naar-usb-c-kabel. Zodat je de oude blokjes helemaal niet kunt gebruiken. En ineens voelt een verbetering voor het milieu als een manier om meer te kunnen verdienen aan de consument.

Waarschijnlijk zou de ophef ook kleiner zijn geweest als Apple kostenbesparing voor EarPods en oplaadblokje had doorberekend in de iPhone-prijzen. Maar nee, de prijzen bleven hetzelfde. De enige reactie van Apple op de ophef was dat het los verkrijgbare 20 W-oplaadblokje een tientje goedkoper werd, van 35 euro naar 25, evenals de EarPods, van 30 euro naar 20.

Het is dus niet gemakkelijk om al tijdens de productie ervoor te zorgen dat er minder overbodige spullen worden gemaakt. En al die andere initiatieven waar Apple achter de schermen mee bezig is, krijgt maar een fractie van de klanten mee. Zo heeft Apple de eerste methode mee ontwikkeld om aluminium CO2-neutraal te smelten. Het bedrijf probeerde dit al jaren zelf voor elkaar te krijgen, maar ontdekte uiteindelijk een methode in een lab van de Amerikaanse aluminiumfabrikant Alcoa. De wetenschappers van dat bedrijf hadden het met wat trucjes voor elkaar gekregen om bij de productie van aluminium alleen zuurstof vrij te laten komen. Maar om de enorme ontwikkelingskosten te kunnen betalen, had Alcoa een partner nodig. Toen verscheen Apple op het toneel. Uiteindelijk deed met het Canadese Rio Tinto zelfs nog de op drie na grootste aluminiumproducent wereldwijd mee. En het resultaat gaat er hopelijk binnenkort voor zorgen dat niet alleen iPhones, iPads en Macs met CO2-neutraal aluminium worden gemaakt, maar dat gewoon de hele aluminiumproductie van de VS en Canada CO2-neutraal wordt.

Een van Apple’s meest bekende initiatieven rondom het milieu was ongetwijfeld de robot Liam die in 2016 werd gepresenteerd. Deze kon in een jaar 1,2 miljoen iPhone 6-modellen uit elkaar halen en op die manier recyclen. Twee Liam-robots waren wereldwijd actief, eentje in Californië, de andere in Nederland. Uiteraard waren de 2,4 miljoen gerecyclede iPhones maar een fractie van de jaarlijkse productie van 230 miljoen iPhones. In april 2019 werd Liam daarom door Daisy vervangen. Daisy kan vijftien verschillende iPhone-modellen met een snelheid van 200 apparaten per uur uit elkaar halen. Dat zijn bijna 1,8 miljoen iPhones per jaar. Hierbij worden veertien grondstoffen, waaronder lithium en kobalt, gerecycled. Afgelopen zomer kreeg Daisy dan noch ondersteuning door Dave. Deze robot is in staat om ook de Taptic Engine van de iPhone uit elkaar te halen en kan daardoor magneten uit zeldzame aarden en wolfraam recyclen. Daarnaast maakt hij het recyclen van staal mogelijk.

Nog steeds is het grootste probleem van Apple’s recycling-initiatieven echter dat er veel te weinig oude iPhones worden ingeleverd. Logisch ook, want veel klanten laten hun oude iPhone veel liever stof happen in een la dan dat ze hem naar Apple sturen ter recycling. Wat ons betreft zou Apple de financiële vergoedingen omhoog kunnen gooien, om ervoor te zorgen dat wij onze apparaten juist wel uit de la halen en zo ook Apple helpen om de wereld beter te maken.